विलोम का अर्थ होता है विपरीत| किसी भी भाषा में एक प्रकार की स्थिति के लिए एक शब्द विशेष का प्रयोग होता है और उससे विपरीत स्थिति के लिए एक अलग शब्द विशेष का प्रयोग होता है इन्हे ही विलोम शब्द कहते है |

अ
अल्पसंख्यक | बहुसंख्यक |
अस्त्रीकरण | निरस्त्रीकरण |
असूया | अनसूया |
अधुनातन/नूतन | पुरातन |
अभियुक्त | अभियोगी |
अनहोनी | होनी |
अतिथि | आतिथेय |
अनिवार्य | ऐच्छिक/वैकल्पिक |
अपराधी | निरपराध |
अवर | प्रवर |
अल्पायु | दीर्घायु |
अर्पण | ग्रहण |
असीम | ससीम |
अधिकृत | अनधिकृत |
अधिकार | अनधिकार |
अल्पप्राण | महाप्राण |
अनुनासिक | निरनुनासिक |
अनुरक्त | विरक्त |
अनुराग | विराग |
अनित्य | नित्य |
अकर्मक | सकर्मक |
अतुकांत | तुकांत |
अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
अज्ञ | विज्ञ |
अर्वाचीन | प्राचीन |
अति | अल्प |
अतिवृष्टि | अल्पवृष्टि, अनावृष्टि |
अंगीकार/स्वीकार | अस्वीकार |
अकाल | सुकाल |
अचर | चर |
अवनति | उन्नति |
अनैक्य | ऐक्य |
अजेय | जेय |
अदेय | देय |
अनुग्रह | दण्ड/कोप |
अवशेष | नि:शेष |
अवरोध | अनवरोध |
अरूचि | सुरुचि |
अवनि | अंबर |
अपयश | सुयश |
अपमान | सम्मान |
अपकार | उपकार |
अधम | उत्तम |
अपेक्षा | उपेक्षा |
अनाहूत | आहूत |
अगम | सुगम |
अक्षम | सक्षम |
अनुलोम | प्रतिलोम |
अंधकार | प्रकाश |
अनेक | एक |
अनुरुप | प्रतिरूप |
अस्त | उदय |
अल्प | अति,महा,बहुत,प्रचुर |
अलभ्य | लभ्य/प्राप्य |
अग्र | पश्च |
अंतरंग | बहिरंग |
अनुयायी | विरोधी |
अनुकूल | प्रतिकूल |
अनुरक्त | विरक्त |
अनुक्रिया | प्रतिक्रिया |
अनंत | अंत |
अमृत | विष |
अग्रज | अनुज |
अपेक्षित | अनपेक्षित |
अघोष | सघोष |
अवतल | उतल |
अतल | वितल |
अथ | इति |
अर्थ | अनर्थ |
अभिज्ञ | अनभिज्ञ |
अघ | अनघ |
अकाल | सुकाल |
अवर | प्रवर |
अपना | पराया |
अथ | इति |
अपना | पराया |
अधिक | न्यून |
आ
आशिष् | अभिशाप,शाप |
आशीर्वाद | अभिशाप |
आसक्त | अनासक्त |
आगमन | निर्गमन |
आवर्तक | अनावर्तक |
आदृत | अनादृत,निराकृत, तिरस्कृत |
आत्मनिर्भर | अनुजीवी, परजीवी |
आज्ञापालन | अवज्ञा |
आज्ञाकारी | अनाज्ञाकारी |
आमिष | निरामिष |
आरुढ़ | अनारूढ़ |
आविर्भूत | तिरोभूत/तिरोहित |
आविर्भाव | तिरोभाव |
आधुनिक | प्राचीन |
आग्रह | दुराग्रह |
आकांक्षा | अनाकांक्षा |
आयात | निर्यात |
आर्द्र | शुष्क |
आनंदमय | विषादपूर्ण, शोकमग्न |
आनंद | विषाद,शोक |
आशा | निराशा |
आतुर | अनातुर |
आदान | प्रदान |
आश्रित | निराश्रित |
आच्छादित | अनाच्छादित |
आरोह | अवरोह |
आवृत | अनावृत |
आस्था | अनास्था |
आलसी | कर्मठ,कर्मण्य |
आवास | प्रवास |
अभ्यंतर | बाह्य |
आडंबरमुक्त | आडंबरहीन |
आरंभ | अंत |
आडंबर | सादगी |
आस्तिक | नास्तिक |
आवश्यक | अनावश्यक |
आर्ष | अनार्ष |
आकर्षक | विकर्षक, अनाकर्षक, अपकर्षण |
आदर | निरादर |
आदि | अंत |
आजादी | गुलामी |
आधार | निराधार |
आचार | अनाचार |
आक्रमण | प्रतिरक्षा |
आगत | अनागत |
आकीर्ण | विकीर्ण |
आकाश | पाताल |
आहूत | अनाहूत |
आशा | दुराशा |
आय | व्यय |
आरम्भ | अन्त |
इ
इच्छा | अनिच्छा |
इहलोक | परलोक |
इति | अथ |
इष्ट | अनिष्ट |
ई
ईश्वर | अनीश्वर |
ईमानदार | बेईमान |
उ
उष्ण | शीत |
उर्वर | अनुर्वर/ऊसर |
उपत्यका | अधित्यका |
उतरायण | दक्षिणायण |
उदयाचल | अस्ताचल |
उत्तीर्ण | अनुत्तीर्ण |
उपमेय | अनुपमेय/उपनाम |
उपनाम | उपमेय |
उन्मुख | विमुख |
उद्धत | विनीत |
उग्र | सौम्य |
उन्मूलन | स्थापन/रोपण |
उद्घाटन | समापन |
उत्पत्ति | विनाश |
उन्नत | अवनत |
उन्नति | अवनति |
उदात्त | अनुदात |
उत्साह | निरुत्साह |
उन्मीलन | निमीलन |
उपचय | अपचय |
उॠण | ॠणी |
उत्कर्ष | अपकर्षं |
उत्तम | अधम |
उत्थान | पतन |
उपकार | अपकार |
उपयुक्त | अनुपयुक्त |
उत्कृष्ट | निकृष्ट |
उपसर्ग | परसर्ग |
उदार | अनुदार |
उपचार | अपचार |
उचित | अनुचित |
उदय | अस्त |
उधार | नकद |
ऊध्र्वगामी | अधोगामी |
ऊध्र्व | अध/अधर |
ॠ
ॠजु | वक्र |
ॠत | अनृत |
ॠणात्मक | धनात्मक |
ए
एकल | सफल |
एड़ी | चोटी |
एकांत | अनेकांत |
एकाग्र | चंचल |
एकत्र | सर्वत्र |
एकाकी | समग्र |
एक | अनेक |
ऐ
ऐश्वर्य | अनैश्वर्य |
ऐतिहासिक | अनैतिहासिक |
ऐक्य | अनैक्य |
ऐहिक | पारलौकिक |
ओ
ओजस्वी/तेजस्वी | निस्तेज |
औ
औदार्य | अनौदार्य |
औपचारिक | अनौपचारिक |
औचित्य | अनौचित्य |
कु
कुख्यात | विख्यात |
कृश | पुष्ट/स्थूल |
क्रय | विक्रय |
कृपा | कोप |
कृतज्ञ | कृतघ्न |
कृष्ण | शुक्ल |
कलुषित | निष्कलुष |
कर्ता | अकर्ता |
कुलीन | अकुलीन |
कृत्रिम | अकृत्रिम/प्रकृत |
कुलटा | पतिव्रता |
कुपथ | सुपथ |
क्रूर | अक्रूर/सदय |
कुकृति | सुकृति |
कुमार्ग | सुमार्ग |
क़सूर | बेक़सूर |
कुबुद्धि | सुबुद्धि |
कोमल | कठोर |
क्रिया | प्रतिक्रिया |
क्रोध | क्षमा |
कीर्ति | अपकीर्ति |
कोप | कृपा/अनुग्रह |
कापरूष | पुरुषार्थी |
कुरूप | सुन्दर |
काला | गोरा/सफे़द |
कानूनी | गै़र-क़ानूनी |
कायर | शूरवीर |
कारण | अकारण |
कार्य | अकार्य |
कमी | बेसी/बाहुल्य |
कनिष्ठ | वरिष्ठ |
क्रम | व्यतिक्रम |
कड़वा | मीठा |
कटु | मधुर |
कल्याण | अकल्याण |
कलंकित | निष्कलंक |
कदाचार | सदाचार |
ख
खर्च | आमदनी |
खेद | प्रसन्नता |
खीजना | रीझना |
खरीद | बिक्री |
खास | आम |
खंडन | मंडन |
खाद्य | आखाद्य |
ख्यात | कुख्यात |
खुशबू | बदबू |
खिलना | मुरझाना |
खगोल | भूगोल |
खल | सज्जन |
खरा | खोटा |
गे
गेय | अगेय |
ग्राम्य | नागर |
गौण | प्रमुख |
गोचर | अगोचर |
गुरु | लघु |
गम्य | अगम्य |
गुप्त | प्रकट |
गृहस्थ | सन्न्यासी |
ग्राह्य | अग्राह्य |
गत | आगत |
गुण | अवगुण |
गौरव | लाघव |
गाढ़ा | पतला |
ग्रस्त | मुक्त |
ग्रीष्म | शीत |
गरिमा | लघिमा |
गरल | सुधा/अमृत |
गहरा | उथला |
गमन | आगमन |
गगन | पृथ्वी |
घो
घोष | अघोष |
घृणा | प्रेम |
घाटा | मुनाफ़ा |
घात | प्रतिघात |
घर | बाहर/बेघर |
घना | छितरा/बिखरा |
घटित | अघटित |
च
चर | अचर |
चल | अचल |
चतुर | मूढ़ |
चोर | साहूकार |
चिकना | खुरदरा |
चिरायु/दीर्घायु | अल्पायु |
चेतना | मूच्र्छा |
चेतन | अचेतन/जड़ |
चिंतित | निश्चिंत |
चिरंतन | नश्वर |
चिर | अचिर |
चंचल | स्थिर |
चपल | गंभीर |
छू
छूत | अछूत |
छद्म | व्यक्त |
छली | निश्छल |
ज
ज्येष्ठ | लघु |
जेय | अजेय |
ज्वार | भाटा |
ज्योति | तम |
जटिल | सरल |
जाग्रत | सुप्त |
जागरण | निद्रा |
जीवन | मरण |
जन्म | मुत्यु |
जल | थल |
जय | पराजय |
जड़ | चेतन |
जंगम | स्थावर |
जंगली | घरेलू/पालतू |
झ
झोपड़ी | महल |
झीना | गाढ़ा |
झगड़ालू | शान्त |
ट
टोटा | फ़ायदा |
टूटना | जुड़ना |
ठ
ठिगना | लंबा |
ठोस | तरल |
ड
डरपोक | निडर |
त
तुलनीय | अतुलनीय |
तीव्र, तेज | मंद |
तिमिर | प्रकाश |
तुलनीय | अतुलनीय |
तुकांत | अतुकांत |
तुच्छ | महान |
त्यक्त | गृहीत |
ताजा | बासी |
तामसिक | सात्विक |
ताप | शीत |
तृप्त | अतृप्त |
तरल | ठोस |
तेजस्वी | निस्तेज |
त्याग | ग्रहण |
तृष्णा | वितृष्णा |
तृषा | तृप्ति |
तरूण | वृद्ध |
थ
थोक | फुटकर/खुदरा |
थल | जल |
द
दाखिल | खारिज |
दोष | गुण |
दुर्लभ | सुलभ |
दुष्प्राप्य | सुप्राप्य |
दूषित | स्वच्छ |
दीर्घ | ह्स्व |
दुर्बल | सबल |
दरिद्र/निर्धन | धनी/संपन्न |
दुष्कर | सुकर |
दिव्य | अदिव्य |
दुर्जन | सज्जन |
दुराचारी | सदाचारी |
द्वंद्व | निर्द्वंद्व |
दुष्ट | भद्र |
द्वैत | अद्वैत |
देय | अदेय |
दास | स्वामी |
दीर्घ | लघु |
दुरुपयोग | सदुपयोग |
दाता | सूम |
दयालु | निर्दय |
दया | क्रूरता/निर्ममता |
दानी | कृपण/कंजूस |
दानव | देव |
दंड | पुरस्कार |
ध
धृष्ट | विनीत |
घनात्मक | ॠणात्मक |
धवल | कृष्ण |
ध्वंस/नाश | निर्माण |
धीर | अधीर |
धर्म | अधर्म/पाप |
धनाढ्य | निर्धन |
न
नैसर्गिक | कृत्रिम |
न्यूनतम | अधिकतम |
न्यून | अधिक |
नियमित | अनियमित |
निष्क्रिय | सक्रिय |
नूतन | पुरातन |
नत | उन्नत |
निश्चय | अनिश्चय |
निर्यात | आयात |
नित्य | अनित्य |
निर्दय | सदय |
नि:स्वार्थ | स्वार्थी |
निर्लज्ज | सलज्ज |
नश्वर | अनश्वर |
नैतिक | अनैतिक |
निर्मल | मलिन |
नेकी | बदी |
नीरस | सरस |
निष्फल | सफल |
निष्काम | सकाम |
निरक्षर | साक्षर |
निरर्थक | सार्थक |
नख | शिख |
नक़द | उधार |
निश्चल | चंचल |
निर्गुण | सगुण |
निरपेक्ष | सापेक्ष |
निंद्य | वंद्य/स्तुत्य |
निंदा | स्तुति |
निषिद्ध | विहित |
निद्रा | जागरण |
निराकार | साकार |
निरामिष | सामिष |
निडर | कायर |
निकट | दूर |
नास्तिक | आस्तिक |
नाश | निर्माण |
नादान | समझदार |
नाम | अनाम |
नागरिक | ग्रामीण |
नश्वर | शाश्वत |
नरक | स्वर्ग |
नमकहराम | नमकहलाल |
नवीन | प्राचीन |
प
पदोन्नत | पदावनत |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
प्रेम | घृणा |
प्रवेश | निर्गम |
प्रगति | अवनति |
प्रसिद्ध | अप्रसिद्ध |
प्रसन्न | अप्रसन्न |
प्रमुख | सामान्य |
प्रधान | गौण |
प्राकृतिक | कृत्रिम |
प्रसारण | संकुचन |
प्रतीची | प्राची |
प्रशंसा | निंदा |
प्रकाश | अंधकार |
प्रजातंत्र | राजतंत्र |
प्रजा | राजा |
प्रातः | सायं |
प्रवृत्ति | निवृत्ति |
पूर्ण | अपूर्ण |
पुरोगामी | पश्चगामी |
पुरस्कार | दंड |
पूर्ववर्ती | परवर्ती |
पैना | भोथरा |
पेय | अपेय |
पूरा | अधूरा |
परा | अपरा |
पुरातन | नूतन |
पाश्चात्य | पौरस्त्य/पौर्वात्य |
पवित्र | अपवित्र |
पालक | घालक |
परमार्थ | स्वार्थ |
पार | अपार |
पठित | अपठित |
पतन | उत्थान |
परकीय | स्वकीय |
परतंत्र | स्वतंत्र |
पराधीन | स्वाधीन |
परितोष | दंड |
परुष/कठोर | कोमल |
पंडित | मूर्ख |
पश्चात् | पूर्व |
पाठ्य | अपाठ्य |
पात्र | अपात्र |
पतिव्रता | कुलटा |
फ
फूल | कांटा |
फैलना | सिकुड़ना |
फल | निष्फल |
ब
बद्ध | मुक्त |
बाढ़ | सूखा |
बहुतायत | कमी |
बहिरंग | अंतरंग |
बढ़िया | घटिया |
बुराई | भलाई/अच्छाई |
बैर | प्रीति |
बर्बर | सभ्य |
बहिष्कार | स्वीकार |
बहादुर | डरपोक |
बंधन | मुक्ति |
बलवान | निर्बल |
बद | नेक |
बच्चा | बूढ़ा |
बंध्या | उर्वरा |
बंजर | उर्वर |
भ
भिखारी | अमीर |
भ्रांत | निभ्रांत |
भोला | चालाक |
भोज्य | अभोज्य |
भोगी | योगी |
भेद | अभेद |
भूषण | दूषण |
भक्ष्य | अभक्ष्य |
भय | साहस/अभय |
भद्र | अभद्र/दुष्ट |
भीड़ | एकांत,छीड़ |
भीषण | सौम्य |
भीत | निर्भय |
भूत | भविष्य |
भौतिक | आध्यात्मिक |
भारी | हल्का |
भावी | अतीत |
भाव | अभाव |
भाग्य | दुर्भाग्य |
म
मुसीबत | आराम |
मेहमान | मेज़बान |
मलिन | निर्मल |
मूल्यवान | मूल्यहीन |
मुख्य | गौण |
मितव्यय | अपव्यय |
मान्य | अमान्य |
मृत | जीवित |
मोटा | पतला |
मेहनती | आलसी |
मुनाफ़ा | नुक़सान |
मिलन/मिलना | विछोह/बिछुड़ना |
महंगा | सस्ता |
मिथ्या | सत्य |
मित | अपरिमित |
मरण | जीवन |
मनुष्यता | पशुता |
मनुज | दनुज |
मूक | वाचाल |
मौखिक | लिखित |
मधुर | कटु |
मृदु | कठोर |
मसृण | रुक्ष |
मुख | पृष्ठ/प्रतिमुख |
मित्र | शत्रु |
मानवीय | अमानवीय |
मान | अपमान |
मत | विमत |
महीन | मोटा |
महात्मा | दुरात्मा |
ममता | निष्ठुरता |
मंद | तीव्र/अमंद |
मग्न | दुखी/ऊपर |
मंगल | अमंगल |
य
यौवन | बुढ़ापा/वार्धक्य |
युवा | वृद्ध |
युद्ध | शांति |
युक्त | अयुक्त |
योग्य | अयोग्य |
योगी | भोगी |
योग | वियोग |
युगल | एकल |
यश | अपयश |
यथार्थ | आदर्श/कल्पित/मिथ्या |
र
रचना | ध्वंस |
रिक्त | पूर्ण |
रुग्ण | स्वस्थ |
रोगी | नीरोग |
रुदन | हास्य |
रक्षक | भक्षक |
रीता | भरा |
राक्षस | देवता |
राग | द्वेष(विराग) |
रंक | राजा |
रत | विरत |
ल
लोभी | निर्लोभ |
लभ्य | अलभ्य |
लंबा | चौड़ा |
लौकिक | अलौकिक |
लघु | दीर्घ |
ललित/सुरुप | कुरुप |
लाघव | गौरव |
लाभ | हानि |
लिप्त | निर्लिप्त |
लिखित | अलिखित/मौखिक |
लोक | परलोक |
लचीला | कठोर |
व
व्यष्टि | समष्टि |
विदाई | स्वागत |
विसर्जन | आवाहन |
विख्यात | कुख्यात |
व्यर्थ | अव्यर्थ/सफल |
विकास | ह्रास |
विक्रय | क्रय |
विज्ञ | अज्ञ |
विपदा | संपदा |
विपत्ति | संपत्ति |
वैमनस्य | सौमनस्य |
वैयक्तिगत | निर्वैयक्तिक |
व्यक्तिगत | सामाजिक |
व्यक्ति | समाज |
विवादास्पद | निर्विवाद |
विपुल | अल्प |
विश्लेषक | संश्लेषण |
वैतनिक | अवैतनिक |
विस्तृत | संक्षिप्त |
विस्तार | संक्षेप |
वियोग | संयोग |
विभव | पराभव |
विजित | अविजित/विजेता |
वेदना | आनन्द |
वंद्य | निंद्य |
वर | वधू |
वरदान | अभिशाप |
वक्र | ॠजु |
वाद | विवाद |
वादी | प्रतिवादी |
विराम | अविराम |
विद्वान् | मूर्ख |
विस्मरण | स्मरण |
विरत | रत/निरत |
विजय | पराजय |
विधि | निषेध |
विधवा | सधवा |
विपन्न | सम्पन्न |
विरक्त | आसक्त/अनुरक्त |
विनीत | दुर्विनीत/उद्दंड |
वियोग | संयोग |
विलंब | अविलंब |
विजेता | विजित |
विशिष्ट | सामान्य |
विशेष | साधारण |
वृष्टि | अनावृष्टि |
वृद्धि | संक्षेपण |
श
श्रोता | वक्ता |
श्लील | अश्लील |
श्लाघा | निन्दा |
श्वास | उच्छ्वास |
श्यामल | गौर |
श्याम | श्वेत |
शूरवीर | कायर |
शिष्ट | अशिष्ट |
श्रव्य | अश्रव्य |
श्रीगणेश | इति |
शोषक | शोषित |
शोक | हर्ष |
श्वेत | श्याम |
शेष | अशेष |
शुष्क | आर्द्र |
शुद्ध | अशुद्ध |
शुभ | अशुभ |
शीर्ष | पाद/तल |
शुक्ल | कृष्ण |
शयन | जागरण |
शकुन | अपशकुन |
शायद | अवश्य/निश्चय |
शासक | शासित |
शांत | अशांत |
शिख | नख |
शिक्षित | अशिक्षित |
शिव | अशिव |
शीत | ऊष्ण |
स
साक्षर | निरक्षर |
सापेक्ष | निरपेक्ष |
सार्थक | निरर्थक |
साहसी | भीरु |
साहस | भय |
सीमित | असीमित |
सामिष | निरामिष |
सादर | निरादर |
साकार | निराकार |
संध्या | प्रातः |
संशय | निश्चय |
संतोष | असंतोष |
संक्षिप्त | विस्तृत |
संधि | विग्रह |
संघटन | विघटन |
संग | निस्संग |
संयोग | वियोग |
संयुक्त | वियुक्त |
संकीर्ण | विस्तीर्ण |
संकल्प | विकल्प |
सगुण | निर्गुण |
समास | व्यास |
सम्मान | असम्मान |
सहानुभूति | घृणा |
सदाचार | कदाचार |
सर्द | गरम |
सहमत | असहमत |
सवर्ण | विवर्ण/असवर्ण |
सविकार | निर्विकार |
समष्टि | व्यष्टि |
सत्य | असत्य |
ससीम | असीम |
सचेत | अचेत |
सफल | असफल/विफल |
सत् | असत् |
सम | विषम |
सजीव | निर्जीव |
सरल | कठिन/कुटिल/वक्र/जटिल |
सजल | निर्जल |
सबल | निर्बल |
संभव | असंभव |
सहृदय | हृदयहीन |
सम्मुख | विमुख |
सत्कार | तिरस्कार |
सरस | नीरस |
सक्षम | अक्षम |
साकार | निराकार |
स्पष्ट | अस्पष्ट |
स्वस्थ | अस्वस्थ |
स्तुति | निंदा |
सन्नयासी | गृहस्थ |
स्वजाति | विजाति |
स्वर्ग | नरक |
स्थिर | चंचल |
सुधा | गरल/विष |
सुकर | दुष्कर |
सृष्टि | प्रलय |
साधु | असाधु |
सृजन | विनाश/सहार |
सौभाग्य | दुर्भाग्य |
सूक्ष्म | स्थूल |
सुशील | दुश्शील |
सुमति | कुमति |
सुकर्म | कुकर्म |
सुबोध | दुर्बोध |
सुंदर | असुंदर |
सुप्रबंध | कुप्रबंध |
सुबुद्धि | दुर्बुद्धि |
सुअवसर | कुअवसर |
सुगंध | दुर्गंध |
सुरीति | कुरीति |
सुगम | दुर्गम |
सुर | असुर |
सुयोग | वियोग |
स्थिर | अस्थिर |
स्वतंत्र | परतंत्र |
स्वजाति | व़िजाति |
स्पृश्य | अस्पृश्य |
स्वार्थ | परमार्थ |
स्वीकृत | अस्वीकृत |
स्वकीय | परकीय |
स्थूल | सूक्ष्म |
स्थावर | जंगम |
स्मरण | विस्मरण |
सुकृति | कुकृति |
सुधार | बिगाड़ |
सुलभ | दुर्लभ |
सुरीला | बेसुरा |
साधर्म्य | वेधर्म्य |
ह
हेय | ग्राह्य |
ह्र्स्व | दीर्घ |
होनी | अनहोनी |
हिंसा | अहिंसा |
हरा | सूखा |
हर्ष | विषाद |
हार | जीत |
हास | रुदन |
हित | अहित |
क्ष
क्षुद्र | विराट् |
क्षर | अक्षर |
क्षमा | दण्ड |
क्षणिक | शाश्वत |
ज्ञ
ज्ञेय | अज्ञेय |
ज्ञान | अज्ञान |
ज्ञात | अज्ञात |