पर्याय का अर्थ है समान और पर्यायवाची शब्द से आशय है समान अर्थवाला शब्द। हर शब्द का न केवल अपना अलग अर्थ होता है बल्कि प्रत्येक शब्द का नवीन प्रयोग भी एक नए अर्थ को जन्म दे देता है। इसलिए एक ही अर्थ के लिए अनेक शब्दों का होना तो दूर उल्टे एक ही शब्द अनेक अर्थों का जनक हो जाता है किंतु अर्थ की लगभग समानता रखनेवाले शब्दों को समूह विशेष में डाल दिया जाता है और उन्हें पर्यायवाची या समानार्थक शब्द कह दिया जाता है।

अ आ
आश्रय | भरोसा, अवलंब, सहारा, आधार, प्रश्रय |
आश्चर्य | अचरज, अचंभा, कौतुक, कुतूहल, कौतुहल |
आवाज | शब्द, ध्वनि, स्वर, रव |
आलोचना | टीका-टिप्पणी, समीक्षा, गुण-दोष-निरूपण, नुक्ताचीनी |
आराम | सुख, चैन, करार, विश्राम, विश्रांति |
आयुष्मान | चिरायु, चिरंजीव, दीर्घायु, शतायु, दीर्घजीवी |
आरंभ | श्री गणेश, सूत्रपात, शुरुआत, उपक्रम, बिस्मिल्ला |
आपत्ति | विपति, आफत, मुसीबत, आपदा, विपदा |
आधार | अवलंब,सहारा,आश्रय |
आदि | पहला, प्रथम, आरंभिक, शुरू का, आदिम |
आदर्श | प्रतिमान, मानक, नमूना, प्रतिरूप |
आडंबर | ढोंग, ढकोसला, पाखंड, दिखावा, सांग |
आचरण | व्यवहार, चाल-चलन, बर्ताव, सदाचार, शिष्टाचार |
आखिरकार | अंतत:, अंततोगत्वा, परिणामत:, फलत: |
अंक | गोद, क्रोड़, पाश्र्व, संख्या, गिनती, आंकड़ा |
अंग | भाग, अंश, हिस्सा ,गात्र, पक्ष, अवयव, अज़ो |
अंगूठी | मुद्रिका, मुंदरी, छल्ला |
अंचल | क्षेत्र, इलाका, प्रदेश, प्रांत, भाग, आंचल, पल्लू, किनारा |
अंजाम | नतीजा, परिणाम, फल, अंत, खात्मा |
अंत | अवसान, इति ,आखिर, उन्मूलन, नाश, संहार |
आक्षेप | आरोप, अभियोग, दोषारोपण, इल्जाम |
आकृति | आकार, चेहरा-मोहरा, डील-डौल, गठन, नैन-नक्श |
आकर्षक | मोहक, लुभावना, दिलकश, मनोहर, मनोहारी |
आंसू | अश्रु, नयनजल, नेत्रनीर, नेत्रवारि, नयननीर |
आदरणीय | सम्मानीय, सम्मान्य, मान्य, समादरणीय |
आश्चर्य | अचंभा, अचरज, ताज्जुब, विस्मय, हैरत, हैरानी |
आभूषण | अलंकार, भूषण, गहना, आमरण, मंडन, जेवर, टूम |
आज्ञा | आदेश, हुक्म, निर्देश, फरमान, इजाज़त, अनुमति, अनुज्ञा |
आनंद | प्रसन्नता, उल्लास, मोदी, प्रमोद,खुशी, सुख, मजा, लुत्फ, हर्ष |
आयु | उम्र, वय, अवस्था, जीवनकाल,वयस्, ज़िन्दगी |
आत्मा | चैतन्य, ब्रह्म, क्षेत्रज्ञ, सर्वज्ञ, सर्वव्याप्त, विभु, जीव |
आम | आम्र, रसाल, सहकार, अमृत फल, अतिसौरभ, पिकबंधु, मधुदूत, मामूली, सामान्य, साधारण |
आकाश | नभ, अंबर, गगन, व्योम, अनंत, तारापुर, अंतरिक्ष, अभ्र, आसमान, फलक, दिव, नाक, खगोल, पुष्कर, शून्य |
आंख | नेत्र, नयन, चक्षु, दृग, लोचन, अक्षि, नज़र, अक्ष, चश्म |
अनजान | अजनबी, अपरिचित, अनभिज्ञ, अनचीन्हा, गैर, बेगाना |
असभ्य | अशिष्ट, गंवार, अभद्र, दुश्शील |
अस्त | तिरोहित, अदृश्य, गंदा, अपवित्र, ऐतबार, मलिन |
अवस्था | दशा, स्थिति, हालत |
अवनति | अपकर्ष, गिराव, घटाव, ह्रास,उतार |
अवज्ञा | अनादर, अवमानना, अपमान, तिरस्कार |
अल्प | न्यून, थोड़ा, बहुत, कम, अपर्याप्त, नाकाफ़ी |
अभिप्राय | तात्पर्य, आशय, मतलब, मंशा, उद्देश्य |
अभिजात | कुलीन, संभ्रांत, योग्य, श्रेष्ठ, विशिष्ट |
अपराध | क़सूर, दोष, जुर्म |
अपार | असीम, अनंत, बेहद, बेशुमार, निस्सीम |
अपमान | अनादर, अवमान, बेइज्जती,अवज्ञा, तिरस्कार |
अन्वेषण | गवेषण, खोज, जांच, अनुसंधान, शोध |
अनूठा | अनोखा, निराला, विलक्षण, विचित्र, बेजोड़ |
अनुरोध | प्रार्थना, विनती, निवेदन, याचना,अभ्यर्थना |
अनुरूप | समरूप, सदृश, समान, तुल्यरूप, मिलता-जुलता |
अनुमति | मंजूरी, स्वीकृति, आज्ञा, इजा़ज़त, सहमति |
अनुकरण | अनुसरण, अनुगमन, नकल, देखादेखी, अनुवर्तन |
अनुचित | अयुत, अनुपयुक्त, बेजा, गैरवाजिब, गैरमाकूल, नाजा़यज़ |
अनुकूल | अनुरुप, संगत, मुआफिक, अनुसार |
अनिष्ट | अशुभ, अहितकर, बुरा, अकल्याणकर, अमंगलकारी |
अनिवार्य | अपरिहार्य, बाध्यकर, आवश्यक, अटल, लाज़िमी |
अनाथ | बेसहारा, यतीम, नाथहीन, दीन, निराश्रित |
अधर | ओठ, ओष्ठ, रदपुट, लब |
अत्याचार | अनाचार, अन्याय, उत्पात, जुल्म, नृशंसता, अपकार |
अधर्म | पाप, अनाचार, जुल्म, अपकर्म, अनीता, अन्याय |
अधर्मी | निकृष्ट, नीच, पतित, गिरा हुआ, कमीना, कुत्सित, क्षुद्र, घटिया |
अधिकार | आधिपत्य, कब्जा, दावा, स्वत्त्व, हक़, स्वामित्व |
अनार | दाड़िम, शुकोदन, शुकप्रिय, रामबीज |
अनुपम | अनोखा, अनूप, अनूठा, अद्भुत, अतुल, अद्वितीय, निराला |
अनुमान | कयास, अटकल, अंदाज |
अधीन | आश्रित, निर्भर, नीचे, प्रवेश, मातहत, वशीभूत, अवलंबित |
असुर | दानव, राक्षस, निशाचर, दनुज, रजनीचर, तमचर, दैत्य, सुरारि |
अधीर | आकुल, आतुर, उद्विग्न, बेताब, व्यग्र, विकल |
अश्व | घोड़ा, तुरंग, तुरंगम, बाजी, हय, घोटक, सैंधव |
अज्ञानी | अबोध, मूढ़, मूर्ख, नादान, अज्ञ, अहमक, भोंदू, उज़बक |
अनचाहा | अनभिष्ट, अनिच्छित, अनाकांक्षित, अनभिलाषित |
अखिल | पूरा, सारा, संपूर्ण, पूर्ण, समस्त |
अचल | अडिग, अटल, अविचल, स्थिर, दृढ़ |
अचेत | बेहोश, बेखबर, संज्ञाहीन, संज्ञाशून्य, चेतनाहीन, चेतनाशून्य |
अतिरिक्त | अलग, पृथक, भिन्न,जुड़ा, न्यारा |
अधिकार | शक्ति, सामर्थ्य, क्षमता, अर्हता, योग्यता |
अनंतर | तदुपरांत, तत्पश्चात्, फिर, बाद में, के पीछे |
अंतर | फ़र्क़, भिन्नता, भेद, असमानता, फासला ,दूरी |
अंतराल | मध्यांतर, अवकाश, अंतर, समयांतर |
अंतर्धान | ओझल, गायब, तिरोभूत, तिरोहित, लुप्त |
अक्षर | ‘अ’ आदिवर्ण, अविनाशी, हरफ |
अरण्य | वन, जंगल, कानन, विपिन, अटवी, कांतार |
अतुल | अनुपम, अद्वितीय, बेजोड़, बेमिसाल, बेनज़ीर |
अमृत | पीयूष, सुधा, अमिय, सोम, सुरभोग, अमी |
अटल | अडिग, पक्का, अविचल, फिर, अपरिवर्तनीय |
अहंकार | दंभ, घमंड, अभिमान,दर्प, मद, गुरूर, गुमान |
अजीब | अद्भुत, अनोखा, विचित्र, विलक्षण, असामान्य |
अर्जुन | पार्थ, सव्यसाची, गाण्डीव धारी, गुडाकेश, धनंजय |
अखंड | अभंग, अविभक्त, अभिन्न, अक्षत, पूरा, साबुत, निरंतर |
अध्यापक | आचार्य, गुरु, शिक्षक, उपाध्याय, प्रवक्ता, व्याख्याता, अवबोधक |
अजनबी | अनजान, अपरिचित,अज्ञात, नावाकिफ़ |
अंश | पक्ष, अंग, हिस्सा, अवयव, भाग, शरीर, सहायक |
अंधा | नेत्रहीन, अंधियारा, चक्षुहीन, दृष्टिहीन |
अकाल | दुर्भिक्ष, सूखा, काव्ठ |
अनाज | अन्न, धान्य, शस्य, धान, गल्ला, दाना, खाद्यान्न |
अकस्मात् | अचानक, एकाएक, सहसा |
अनादर | निरादर, तिरस्कार, अपमान,अवज्ञा, अवहेलना, बेइज्जती, तौहीन |
अक्सर | अधिकतर, अमूमन, प्राय:, बहुधा, बार-बार |
अंत:पुर | रनिवास, जनानखाना, भागपुर, हरम |
अंतरंग | आंतरिक, अभ्यंतर, घनिष्ठ, दोस्ताना, भीतरी, मैत्रीपूर्ण, हार्दिक |
अंधकार | तम, तिमिर, अंधेरा, अंधियारा, ध्वांत, तमिस्त्र,तमस् |
अंदाज | अटकल, अनुमान, कूत, तखमीना, ढंग, ढब, तर्ज़, तौर-तरुक़ा |
अतिथि | मेहमान, पाहुन, आगंतुक, अभ्यागत |
अकर्मण्य | निक्मा, निखट्टू, निठल्ला, आलसी |
अग्नि | अनल, आग, पावक, वह्नि, ज्वाला, कृशानु, वैश्वानर,दहन, हुताशन, हुतभुक, जातवेद, शिखंडी, अरुण, धनंजय |
इ ई
ईमानदारी | सदाशयता, निष्कपटता, दयानतदारी, निच्छलता |
इष्ट | वांछनीय, काम्या, इच्छित, अभिप्रेत, अभीष्ट, मनोवांछित |
इशारा | संकेत, इंगित, निर्देश, सैन |
इन्कार | निषेध, अनंगीकार, अस्वीकृति, अनंगीकरण, प्रत्याख्यान |
इच्छुक | अभिलाषी,उत्कंठित, लालायित, उत्सुक, आतुर |
ईश्वर | जगदीश, जगन्नाथ, परमात्मा, परमेश्वर,प्रभु, ब्रह्म, अल्लाह, खुदा |
ईष्र्या | कुढ़न, खार, जलन, डाह, द्वेष, रश्क, मत्सर, स्पर्धा, हसद |
इंद्राणी | शची, इंद्रवधू, इंद्री, इंद्रा, पुलोमजा |
इच्छा | अभिलाषा, आकांक्षा, कामना, चाह, लिप्सा, लालसा, ईसा, स्पृहा, वांछा, मनोरथ, वासना, तमन्ना, अरमान, मुराद, हसरत, आरजू |
इंद्र | देवराज, सुरपति, मघवा, पुरंदर, देवेश, शक्र, शतॠतु, देवेंद्र, श्रीपति, वास्तव, सुरेश, सहस्त्राक्ष, बृत्रहा, अमरपति |
इंद्रधनुष | शची, इंद्रवधू, इंद्रा, पुलोमजा |
उ ऊ
ऊंट | क्रमेलक, उष्ट्र, लंबोष्ठ, महाग्रीव |
ऊसर | अनुर्वर, अनुपजाऊ, सस्यहीन |
ऊबड़-खाबड़ | ऊंचा-नीचा, असम, अटपटा, बीहड़ |
ऊंचा | उच्च, उतुंग, बुलंद, ऊपर |
उल्लास | आह्लाद, आनंद, हर्ष, प्रमोद, मौज |
उलटा | विपरित, प्रतिकूल, विरुद्ध, प्रतिलोम, औंधा |
उन्नति | विकास, उत्कर्ष, उत्थान, अभ्युदय, उठना, प्रगति, तरक्की, बढ़ोतरी |
उदय | आरोहण, उन्नति, चढ़ना, प्रकट होना, उद्गमन |
उपहास | मजाक, खिल्ली,परिहास, मखौल, हंसी |
उत्पत्ति | उद्भव, जन्म,जनन, उद्गम, व्युत्पत्ति, पैदाइश, आरंभ, आविर्भाव, उदय, शुरुआत,प्राकट्य, मूल स्त्रोत |
उद्दंड | असभ्य, क्रूर, दुराचारी, दुष्ट, अविनीत, उच्छृंखल |
उपाय | युक्ति, जुगत, तरीका, तरकीब, ढंग |
उपयोगी | उपादेय, इष्टकर, काम का, कार्यकार |
उपमा | तुलना, समानता, मिलान, सादृश्य |
उपज | कृषिफल, पैदावर, फ़सल |
उपकार | हितसाधन, भलाई, नेकी, परोपकार, कल्याण |
उद्यम | पुरुषार्थ, परिश्रम, मेहनत, श्रम, अध्यवसाय |
उद्देश्य | लक्ष्य, ध्येय, निमित्त, प्रयोजन, हेतु |
उदाहरण | दृष्टांत, मिसाल, नज़ीर, नमूना |
उत्पात | उपद्रव, ऊधम, झगड़ा, दंगा, फ़साद, हंगामा, हुल्लड़, अशांति |
उपवन | बाग, बगीचा, उद्यान, वाटिका, गुलशन, आरामगाह |
उपयोग | इस्तेमाल, उपभोग, प्रयोग, व्यवहार, सेवन |
उचित | उपयुक्त, वाजिब, मुनासिब, संगत, समीचनी, ठीक |
उजाड़ | वीरान, बियाबान, सुनसान, निर्जन, बरबाद |
उतार | अवरोहण, अवहरण, अधोगमन |
उत्कंठा | लालसा, उत्सुकता, चाव, आतुरता, प्रबलेच्छा |
उत्तम | श्रेष्ठ, उत्कृष्ट, प्रवर, प्रकृष्ट, बढ़िया |
उत्थान | उत्कर्ष, आरोह, चढ़ाव, उत्क्रमण, उठाव |
उदास | उन्मन, अवसन्न, विषण्ण, खिन्न, चितांकुल |
उदासीन | विरक्त, वीतराग, निर्लिप्त, अनासक्त |
उत्सव | क्षण, मह, उद्धर्ष, उद्धव, जलसा, जश्न, समारोह, पर्व, त्योहार |
उग्र | अविनीत, उत्कट, उद्दंड, उद्धत, कर्कश, तूफानी, तेज, प्रचंड, विकट, भीषण |
उत्साह | उमंग, अध्यवसाय, उछाह, उल्लास, स्फूर्ति, जोश, हौसला |
ए ऐ
ऐश्वर्य | वैभव, संपन्नता, समृद्धि, धन-संपति |
ऐच्छिक | स्वेच्छाकृत, वैकल्पिक, अख्तियारी, सविकल्प, पसंद का |
एकत्र | इकट्ठा, एकमुश्त, पुजींभूत, संचित, समवेत, संगृहीत, जमा, संकलित |
ओ औ
और | एवं, तथा, साथ ही, अधिक, ज्यादा, बढ़कर |
ओझल | अदृश्य, अंतर्धान, तिरोहित, लुप्त, गायब |
क
क्रूर | निर्दय, नृशंस, निष्ठुर, निर्मोही, बर्बर |
कौआ | काक, वायस, पिशुन, करंट, काण, काग, बलिपुष्ट, एकास, करटक |
कोशिश | प्रयास, प्रयत्न, चेष्टा, आयास, यत्न |
कोमल | मुलायम, मृदुल, सुकुमार, नर्म, नाजुक |
कोयल | कोकिल, काक, पिंक, बसंतदूत, पाली, वनप्रिय, श्यामा, कलापी |
कोष | भंडार, निधि, खज़ाना, आकर, जखीरा |
क्रोध | गुस्सा, रिस, अमर्ष, कोप, आक्रोश |
केश | बाल, कच, कुंतल, चिकुर, शिरोरुह, मेचक, काकुल, पश्म |
केला | कदली, भानुफल, रभा, गजवसा, कुंजरासरा, मोचा |
कृपा | अनुग्रह, अनुकंपा, मेहरबानी, दया, रहमत |
कृष्ण | नंदनंदन, मुरलीधर, गिरिधर, कन्हैया, बनवारी, श्याम, मोहन, वंशीधर, माधव, नंदलाल, मुकुंद, दामोदर, ब्रजवल्लभ, गोपीनाथ, कंसारि, मधुसूदन, द्वारिकाधीश, यदुनंदन |
कस्तुरी | मृगनाभि, मृगमद, मदलता |
कान | कर्ण, श्रुति, श्रवर्णेद्रियां |
कामदेव | मदन, काम, पंचशर, मन्मथ, मनसिज, मार, रतिपति, प्रद्युम्न, स्मर, मीनकेतु, पुष्प धन्वा, कुसुमशर, कंदर्प, मनोज |
कायदा | तरीका, ढंग, रीति, विधि, नियम |
काम | कार्य, कर्म, कृत्य, क्रिया, करनी, कारोबार, व्यवसाय, रोज़गार |
कारीगर | शिल्पी, शिल्पकार, दस्तकार, मिस्त्री, निपुण, प्रवीण, हुनरमंद |
किनारा | तीर, तट, कूल, बेलातट, पुलिन, छोर, सिरा, पर्यंत |
किरण | रश्मि, कर, अंशु, मरीचि, मयूख,कला |
कीर्ति | गुणगान, प्रशस्ति, यशोगान, विरुद, गुणवर्णन |
कीचड़ | कीच, कर्दम, गारा, पंक |
कुत्ता | श्वान, कुक्कुट, शुनक, सारमेय, गंडक, कूकर, मृगारि, सोनहा |
कुमारी | कन्या, कुंआरी, अविवाहित, अनूढ़ा |
कुल | वंश, घराना, खानदान, समस्त, सब, सारा, तमाम, समग्र |
कुशल | क्षेम, मंगल, भलाई, शुभ, कल्याण, दक्ष, प्रवीण, पारंगत, निष्णात, पटु, निपुण |
कृतज्ञ | आभारी, उपकृत, अनुगृहित, कृतार्थ, ॠणी |
कृत्रिम | बनावटी, दिखावटी, नकली, अवास्तविक,झूठा |
कनक | कंचन, सोना, स्वर्ण, हिरण्य, हेम, हाटक |
कमल | सरोज, जलज, पंकज, इंदीवर, नलिन, उत्त्पल, अंबुज, नीरज, तामरस, सारंग, शतपत्र, कोकनद, राजीव, अरविंद, शतदल, पद्म, कंज, अब्ज, पुंडरीक, वारिज |
कपट | छल, छद्म, धोखा, व्याज, वंचना, प्रवंचना, छलछिद्र, ठगी, दगा, फरेब, धूर्तता |
कलिका | कली, मुकुल, कुड्मल, कोरक, डोंडी, शिगूफ़ा, गुंचा |
कटि | कमर, श्रोणि, लंक, मध्यांग |
कलंक | लांछन, दोष, दाग, धब्बा, तोहमत |
कर्ण | सूर्यपुत्र, सूतपुत्र, राधेय, अंगराज |
कपड़ा | वस्त्र, चीर, वसन, अंबर, पट, दुकूल, परिधान, पोशाक, लिबास |
करूणा | दया, अनुग्रह, अनुकंपा, कृपा, कारुण्य |
कष्ट | दु:ख, वेदना, पीड़ा, क्लेश, खेद, व्यथा, तकलीफ, दर्द, संताप |
कल्याण | शिव, मंगल, क्षेम, शुभ, श्रेय, उपकार, भला, हित |
कल्पवृक्ष | देववृक्ष, सुरतरु, पारिजात, कल्पतरु, मंदार, कल्पद्रुम, हरिचंदन |
कला | विद्या, कौशल, हुनर, फन, शिल्प, करिश्मा, करतब |
कपोत | पारावत, कबूतर, रक्तलोचन, हारीत, परेवा |
कमजोर | अशक्त, दुर्बल, निर्बल, शक्तिहीन, असमर्थ |
कर्मठ | कर्मपरायण, उद्यमी, उद्योगशील, नियम-निष्ठ, उद्योग-परायण |
कटाक्ष | व्यंग्य, आक्षेप, छींटाकशी |
कटु | कड़वा, तीखा, तेज, तीक्ष्ण, चरपरा, कर्कश, प्रूफ, कड़ा,रुक्ष, रुखा |
कट्टर | धर्मांध, मदांध, धर्मोन्मत, हठधर्मो, असहनशील |
कपट | छल, धोखा, झांसा, चकमा, फरेब |
कठिन | दुर्बोध, दुरूह, जटिल |
कपटी | धोखेबाज, छली, चालबाज़ी, फरेबी, प्रपंची |
कब्जा | अधिकार, अधिग्रहण, दखल, प्रभुत्व, स्वत्त्व |
कर्ज | ॠण, उधार, देनदारी, देयता, आभार |
क्ष
क्षेत्र | भूभाग, हलका, इलाका, भूखंड, प्रदेश |
क्षीण | कृश, दुबला-पतला, कमजोर, दुर्बल, बलहीन, थोड़ा, बारीक, अल्प, जरा, सूक्ष्म |
क्षमता | सामर्थ्य, शक्ति, ताक़त, बल, जोर |
क्षतिपूर्ति | प्रतिपूर्ति, मुआवजा, हर्जाना, बदला, प्रतिकार |
क्षति | हानि, नुकसान, घाटा |
क्षणभंगुर | अनित्य, अस्थायी, नश्वर, क्षणिक |
ख
खोटा | झूठ, नकली, बनावटी, झूठा, मिलावटी, कृत्रिम |
खोज | तलाश, गवेषणा, अन्वेषण, शोध, अन्वीक्षण |
खिड़की | वातायन, गवाक्ष, झरोखा, अंतर्दृवार, बारी, दरीचा |
खंभा | खंभ, स्तंभ, स्तूप |
खर | तेज, तीक्षण, खरा, स्पष्ट |
खल | उधम, पामर, नीचे, दुष्ट, दुर्जन, कुटिलष धूर्त, शठ |
खून | रुधिर, रक्त, शोणित, लहू |
खंड | अंश, भाग, टुकड़ा, हिस्सा |
खतरा | आशंका, खटका, अंदेशा से भय, डर |
खबर | समाचार, हालचाल, वृत्तांत |
खबरदार | सावधान, सतर्क, चौकन्ना, सचेत, होशियार |
खरा | शुद्ध, स्वच्छ स निर्मल, साफ, अच्छा |
खामोश | चुप, मौन, शांत, नीरव, निश्शब्द |
ग
गरीब | निर्धन, दरिद्र, अकिंचन, दीन, कंगाल |
गौरव | बड़प्पन, महत्व, गुरुता, सम्मान, मान |
गुप्त | अप्रकट, गूढ़, प्रच्छन्न, निमृत, अदृश्य, अप्रकट |
गर्व | दर्प, अभिमान, घमंड, अकड़, दंभ |
गंभीर | गूढ़, जटिल, कठिन, दुरुह, क्लिष्ट, भारी, विकट, घोर, गहरा, अथाह, अतल |
गदर | विद्रोह, विप्लव, बग़ावत |
गृह | घर, गेह, धाम, भवन, निकेतन, मकान, सदन, निलय, आगार, आलय, आवास, को, अयनशाला, मंदिर, अयन, वास श, निवास-स्थान, शाला |
गंगा | मंदाकिनी, जाह्नवी, भागीरथी, देवनदी, देवपगा, त्रिपथगा, विष्णुपदी, सुरसरि, सुरधुनी |
गजानन | गणेश, विनायक, गणपति, लंबोदर, गजवदन, भवानी नंदन, हेरंब, एकदंत, गिरिजानंदन, वक्रतुंड |
गन्न | ईक्षु, ईख, एक, पौंडा |
गण्यमान्य | ख्यातिप्राप्त, ख्यातिनामा, प्रतिष्ठित, यशस्वु, लब्धप्रतिष्ठि |
गाय | धेनु, सुरभी, गौ, दोग्धी, भद्रा, गौरी, गैया, पयस्विनी |
घ
घृणा | घिन, जुगुप्सा, अरुचि, नफरत |
घेरा | मंडल, वलय, वृत, चक्कर, दायरा |
घाव | नासूर, फोड़ा,व्रण |
घी | घृत, हव्य, सर्पि, आज्य, अमृत, नवनीत |
घड़ा | घट, कलश, कुंभ, कुट |
घाटा | हानि, नुकसान, क्षति, टोटा |
घटा | कादंबिनी, घनावली, घनाली, मेघमाला, मेघाली |
च
चौकन्ना | सतर्क, सावधान, चौकस, सचेत, सजग, सावचेत |
चोर | तस्कर, मौषक, कुंभिल, रजनीचर, खनक |
चतुर | नागर, प्रवीण, कुशल, होशियार, विज्ञ, विद्ग्ध, दक्ष, निपुण, चालाक, पटु |
चंदन | मलय, श्रीखंड, मंगल्य, गंधसार, सर्पावास, गंधराज |
चरण | पाद, पद, पैर, पांव, पग |
चरित्र | आचरण, व्यवहार, आचार, शील, चालचलन |
चिह्न | निशान, पहचान, लक्षण, अलामत |
चांदी | रजत, रूपक, रूपा, रौप्य, कलधौत, रूप्य, जातरूप |
चांदनी | चंद्रिका, ज्योत्स्ना, कौमुदी, उजियारी, हिमकर, चंद्रमरीचि, अमृतद्रव, कलानिधि |
चांद | चंद्र, चंद्रमा, शशि, निशाकर, कलानाथ, सोम, विधु, क्षपाकर, मृगलांछन, सुधाकर, सुधांशु, हिमांशु, द्विजराज, अमृतनिधान, राकेश, शशांक, मृगांक, इंदु, मयंक, राकापति, रजनीपति, निशानाथ, तारकेश्वर, महताब |
छ
छूट | रियासत, सहूलियत, कटौती, सुविधा, ढील |
छुट्टी | अवकाश, फुर्सत, रुखसत, विश्राम, विराम |
छुटकारा | मुक्ति, मोक्ष, रिहाई, निस्तार, निजात |
छिद्र | छेद, सुराख, रंध्र |
छानबीन | जांच-पड़ताल, पूछताछ, तफ्तीश, तहक़ीकात, जांच |
ज़
जीविका | आजीविका, वृत्ति, रोजी, गुजारा, रोटी |
जिम्मा | दायित्व, उत्तरदायित्व, जवाबदेही, जिम्मेदारी |
जागरूक | सजग, चेतन, सचेत, चौकस, प्रबुद्ध |
जवानी | यौवन, तरुणाई, युवावस्था |
जवान | युवा, युवक, तरुण, किशोर, वयप्राप्त |
जल्दी | त्वरा, हड़बड़, फुरती, उतावली |
जल | नीर, सलिल, वारिस, जीवन, तोर, उदक, पानी, पय, अंबुज, अमृत, अंबर, आप, रस, आब |
जन | मनुष्य, मनुज, व्यक्ति, लोक, नर, लोग |
जगत् | विश्व, दुनिया, संसारी भव, जगती, जिस जहान |
जीभ | जिह्वा, रसज्ञा, रसना, रसिका, रसला, जबान |
जीव | प्राणी, प्राण, चैतन्य, जान, जीवन |
जल्यान | जहाज़, पोत |
जड़ | निर्जीव, अचेतन, स्थावर, अचर, प्राणरहित |
जड़ता | स्थिरता, निश्चेष्टता, अचलता, गतिहीनता, निष्क्रियता |
जय | विजयष जीत, फतह |
झ
झोंपड़ी | पर्णकुटी, छानी, कुंज, कुटिया, झूंपा |
झिझक | संकोच, दुविधा, अनिर्णय, हिचकिचाहट |
झरना | प्रपात, सोता, निर्झर, स्त्रोत,उत्स |
झूठ | असत्य, मृषा, मिथ्या, अनृत |
झंडा | पताका, ध्वज, निशान, ध्वजा, केतन, वैजयंती |
झरोखा | वायातन, गवाक्ष, रोशनदान |
झांई | परछाई, बिंब, प्रतिच्छाया, झलक |
ट
टेढ़ा | कुटिल, तिरछा, बलदार, वक्र, टेढ़ा-मेढ़ा |
टक्कर | ठोकर, भिड़ंत, संघात, समाचार, धक्का |
ड
डांवांडोल | ढुलमुल, अस्थिर, अदृढ़, ढीला, विचलित |
ढ
ढिठाई | धृष्टता, अशिष्टता, अविनय, बेशरमी |
ढाड़स | आश्वासन, तसल्ली, दिलासा, सांत्वना, इतमीनान, धीरज |
ढंग | रीति, तरीका, विधि |
त
तेजस्वी | वर्चस्वी, प्रतापी, तेजवान, कांतिमय, तेजोमय |
तूफान | झंझा, झंझावात, अंधड़, आंधी |
तिरस्कार | अपमान, उपेक्षा, निरादर, अवमानना, बेइज्जती |
तीव्र | तेज, तीक्ष्ण, प्रखर, पैना छिप्र |
तालमेल | सामंजस्य, समन्वय,संगति, सामरस्य, सुस्वरता, संगति |
तालाब | सर, तड़ाग, पद्माकर, जलाशय, पुष्कर, सरोवर, सरसी, ताल |
तारा | तारक, उडुगन, नक्षत्र, उडु, सितारा |
तरकश | तूणीर, तूणी, निसंग, तूणी, उपासंग |
तोता | शुक, कीर, सुग्गा, दाड़िमप्रिय, रक्ततुंड, सुआ |
तांबा | ताम्र, तामा, रक्तधातु, ताम्रक |
तकलीफ | कष्ट-दर्द, पीड़ा, क्लेश, रोग, बीमारी |
तकरार | विवाद, झगड़ा, लड़ाई, कहासुनी, यार, तू-तू–मैं-मैं |
तटस्थ | उदासीन, निरपेक्ष, निष्पक्ष, बेलाग |
तत्पर | उद्यत, तैयार, मुस्तैद,कटिबद्ध, सन्नद्ध |
तनिक | जरा, थोड़ा, किंचित, लेशमात्र, रंचमात्र |
तात्पर्य | अभिप्राय, अर्थ, मतलब, मायने से आशय |
तालमेल | सामंजस्य, समन्वय, संगति, सामरस्य, सुस्वरता, संगति |
तलवार | खड्ग, असि, चंद्रहास, करवाल, कृपाण |
थ
थोथा | खोखला, पोला, खाली, छूता, रिक्त |
थकान | थकन, थकावट, श्रांति, क्लांत |
द
द्वेष | बैर, विरोध, शत्रुता, दुश्मनी, खार |
दुविधा | धर्मसंकट, असमंजस, ऊहापोह, आगा-पीछा, कशमकश |
दुर्गम | दुस्तर, विकट, औधट, कठिन |
दिव्य | अलौकिक, लोकोत्तर, लोकातीत |
दरवाजा | द्वार, किवाड़, पल्ला, कपाट |
दया | करुणा, रहम, तरस, अनुकंपा |
दंगा | उत्पात, फसाद, उपद्रव, ऊधम, झगड़ा |
दंग | विस्मित, चकित, स्तब्ध, हक्का-बक्का, हैरान |
दुर्जन | दुष्ट, पामर, नीचे, खल |
दीपक | दीप, प्रदीप, दीया, ज्योति, गृहमणि |
दंड | डंडा, लाठी, दमन |
दक्ष | चतुर, कुशल, ब्रह्मा का पुत्र |
दूध | पय, क्षीर, दुग्ध, गोरस |
दांत | दंत, द्विज, रद, दर्शन, रदन |
दास | नौकर, चाकर, मृत्यु, सेवक, किंकर, अनुचर, परिचय, परिचारक, जी ओ |
द्रव्य | धन, संपत्ति, वित्त, संपदा, दौलत, विभूति, समृद्धि |
दिन | दिवस, वासर, वार |
देवता | देव, सुर, अमर, अजर, विशुद्ध, त्रिदशा, भगवान |
दानव | राक्षस, असुर, दैत्य, दनुज, निशाचर, रजनीचर, दमुल |
देह | शरीर, काय, वपु, घट, काया, गात, विग्रह |
दीन | गरीब, विपन्न, हीन, निर्धन, बेचारा, मलिन, अकिंचन |
दु:ख | वेदना, पीड़ा, यातना, खेद, यंत्रणा, कष्ट, संकट, क्लेश, व्यथा, क्षोभ, विषाद, संताप |
दुर्गा | चंडी, चामुंडा, कामाक्षी, शांभवी, कालिका, सिंहवाहिनी, चंडिका, कल्याणी, सुभद्रा, महागौरी |
ध
धीरज | धैर्य, सब्र, वीरता, संतोष,तोष |
धर्म | पुण्य, सत्कर्म, सुकृति, कर्तव्य, पंथ, संप्रदाय, मत, मार्ग |
ध्यान | एकाग्रता, तन्मयता, मनोयोग, लीनता, तल्लीनता |
ध्रुव | स्थिर, अचल, पक्का, अटल, निश्चित |
धुंध | कुहासा, कुहरा, नीहार |
धूल | रज, रेणु, धूलि, मिट्टी,मृदा, माटी, मृतिका |
धूप | आतप, घाम, निदाघ, द्योत, घर्म |
धनुष | धनु, कोदंड, शासन, कमान, चाप, विशिखासन |
धरती | पृथ्वी, धरा, वसुंधरा, मेदिनी, इला, भू, धरणी, भुमि, मही, अचला, अवनी |
न
निशा | रात, रात्रि, रजनी, निशि, विभावरी, यामिनी, क्षपा, तमिस्त्रा, निशीथ, शर्वरी, रैन |
निर्मल | स्वच्छ, अम्ल, शुद्ध, पवित्र, पावन, विमल |
नाव | तरिणी, तरी, नैया, नौका, जलयान,नौ, पतंग, बेड़ी |
नारद | देवर्षि, ब्रह्मर्ष, ब्रह्मपुत्र |
नरक | यमपुर, यमलोक, रौरव, दुर्गति |
नदी | सरिता, वाहिनी, तटिनी, तरंगिणी, शैवालिनी, आपका, शैलजा, सिंधुगामिनी, निम्नगा |
निस्स्तब्धता | नीरवता, सन्नाटा, खामोशी, शांति, चुप |
निडर | निर्भय, बेधड़क, बेख़ौफ़, निधड़क |
नाश | ध्वंस, क्षय, विनाश, प्रलय, अवसान |
नारी | स्त्री, महिला, औरत, वामा, रमणी, वनिता, ललना, कामिनी, भामिनी, अबला |
नेता | नायक, प्रमुख, सरदार, अगुआ, प्रधान |
नम्र | विनीत, शिष्ट, सुशील, विनयी, विनयशील |
नया | नूतन, नव, नवीन, नव्य, नवेला, अभिनव |
नाजुक | कोमल, सुकुमार, मृदुल, स्निग्ध, मसृण |
निंदा | बदनामी, बुराई, अपयश, अपवाद |
निकट | पास, समीप, क़रीब, आसन्न, निकटस्थ |
निचोड़ | सार, सारांश, अभिप्राय, तात्पर्य |
निजी | अपना, स्वीय, स्वकीय, खुद का, व्यक्तिगत |
निढाल | थका-मांदा, शिथिल, अशक्त, सुस्त, उत्साहहीन |
निर्दोष | दोषहीन, बेकसूर, बेगुनाह, निरपराध, अदोष, दोषरहित |
निर्दय | निष्ठुर, दयाहीन, निर्भय, बेदर्द, बेरहम |
निरन्तर | लगातार, बराबर, हमेशा, सदा |
नियति | प्रारब्ध, भाग्य, होनी, भावी, दैव्य |
प
पुत्र | सुत, तनय, आत्मज, नंदन, पूत, बेटा, लड़का, लालसा वत्स, तनुज |
प्रभा | आभा, द्युति, छवि, दीप्ति |
पार्वती | गिरिजा, गौरी, शैलसुता, अपर्णा, शैलजा, शिवानी, भवानी, दुर्गा |
पति | स्वामी, बालम, सांई |
प्रिय | प्यारा, पति, स्वामी, प्राणेश, वल्लभ, भर्ता, भरणार, प्राणाधार |
पक्षी | खग, पखेरु, विहग, नभचर, विहंग, शकुंत, चिड़िया, द्विज |
पहाड़ | गिरी, अद्रि, पर्वत, भूधर, महीधर, अचल, शैल, नग, धरणीधर |
पराग | पुष्परज, रज, पुष्पधूलि, केशर, कुसुमराज |
पत्थर | प्रस्तर, पाषाण, पाहन, उपल, अश्म, शिला |
पर्याप्त | प्रभूत, भयपूर, यथेष्ट, विपुल, काफ़ी, बहुत |
पिता | जनक, बाप, तात, पितृ |
पान | तांबूल, नागबेल, मुखमंडल, बालदल, मुखभूषण |
पुत्री | सुता, तनया, आत्मजा, नंदिनी, दुहिता, बेटी, लड़की, तनुजा |
प्रकाश | आलोक, उजाला, आभा, प्रभा, ज्योति, दुपहिया, दीप्ति, छवि |
पवन | अनिल, वायु, वात, मारुत, समीर, समीरण, पवमान, बयार |
प्रात: | प्रभात, उषा, अहमुर्ख, अरुणोदय, प्रातःकाल |
पत्नी | गृहिणी, अद्र्धांगिनी, बहू, वधू, दारा, भार्या, कलत्र |
पंडित | विद्वान, मनीषी, बुध, कोविद, विचक्षण, बुद्धिमान, प्राज्ञ, सुधी |
पूजा | उपासना, अर्चना, आराधना, भक्ति |
प्रेम | स्नेह, अनुराग, प्रीति, राग |
प्रतिष्ठा | मान, आदर, इज्ज़त, आबरू, गरिमा, आन, गौरव |
पत्ता | दल, पर्ण, पल्लव |
प्रसिद्ध | विख्यात, प्रख्यात, मशहूर, नामवर |
प्रसन्न | हर्षित, आनंदित, खुश, प्रफुल्ल, आह्लादित |
प्रशंसा | सराहना, बड़ाई, तारीफ़, श्लाघा, गुणगान, स्तुति |
प्रयत्न | चेष्टा, प्रयास, कोशिश, उद्योग, उद्यम |
प्रत्यक्ष | सम्मुख, समक्ष, सामने, साक्षात, दृष्टिगोचर |
पशु | जानवर, चौपाया, चतुष्पद, मवेशी, जंतु |
पल्लव | कोंपल, किसलय, पर्ण, पत्ती, पात |
परोक्ष | अप्रत्यक्ष, ओझल, तिरोहित, अगोचर, गुप्त |
पुरस्कार | पारितोषिक, ईनाम, विजयोपहार |
पाला | हिम, नीहार, तुषार |
प्रस्तावना | भूमिका, प्राक्कथन, आमुख, उपोद्घात, लेखकीय |
पराक्रम | शक्ति, पौरुष, ताक़त, पुरुषार्थ |
पराजित | परास्त, विजित, हारा हुआ, पराभूत |
परिपाटी | रीति, प्रणाली, पद्धति, ढंग, तरीक़ा |
परिवार | कुटुंब, कुनबा, खानदान, घराना, कुल |
परिष्कार | शुद्धि, सफाई, संस्कार, संशोधन, परिमार्जन |
फ
फिराक़ | चिंता, सोच, फिक्र |
फूल | पुष्प, पुहुप, कुसुम, सुमन, प्रसून, गुल |
ब
बिजली | विद्युत, चपला, तड़ित से दामिनी, घनदाम, बीजुरी, सौदामिनी, क्षणप्रभा, घनवल्ली, चंचला |
बंदर | मर्कट, हरि, शाखामृग, कपि, वानर, कीश |
बाण | शर, सायक, नारायण, विशिख, शिलीमुख, पत्री, तीर, आशुग |
बेचैन | व्याकुल, विकल, बेताब, चिंतातुर, अशांत |
बुढ़ापा | जरा, वृद्धावस्था, वृद्धत्व, जीर्णावस्था |
बढ़ावा | प्रोत्साहन, उकसाव, उत्साह, प्रेरणा, उभाड़ |
बड़प्पन | बड़ाई, महत्ता, महत्त्व, गरिमा, वरीयता |
बादल | मेघ, पयोधर, जालंधर, नीरद, पयोद, घन, वारिद, अंबुज, बलाहक |
ब्राह्मण | दि्वज, भूदेव, भूसुरष विपप्र, अग्रजन्मा, महीदेव |
ब्रह्मा | चतुरानन, हिरण्यगर्भ, आत्मभू, लोकेश, विधि, स्त्रष्टा, विरंचि, नाभिज, विधाता, प्रजापति |
बुद्धि | मति, प्रज्ञा, धिषणा, मनीषा, धी |
बचाव | त्राण, रक्षा, हिफाज़त, प्रतिरक्षा |
बाधा | व्यवधान, रुकावट, रोक, अड़चन, विघ्न, अटकाव |
बाघ | शार्दूल, चित्रक |
बहिन | सहोदरा, भगिनि, बांधी, सहगर्भिणी |
बसन्त | ॠतुराज, मधुमास, कुसुमाकर, माधव, पिकमित्र |
बरतन | पात्र, वासन, भांडा |
बरसात | बारिश, वर्षा, पावस, वृष्टि, दुर्दिन, वर्षण |
बलराम | बलभद्र, हलधर, हलायुधस हली, मूसली, रवेतीरमण, राम |
बहुत | प्रचुर, प्रभूत, अति, पर्याप्त, अमित, अत्यंत |
भ
भूखा | बुभुक्षित, भुक्कड़, क्षुधातुर, क्षुधार्त, क्षुधालु |
भिक्षा | भीख, याचक-वृति, मधुकरी |
भय | डर, त्रास, भीति, विभीषा, आतंक |
भौंरा | भ्रमर, भंवरा, मधुप, भृंग, अलि, षट्पट्, द्विरेफ मधुकर |
भाई | भ्राता, सहोदर, बंधु, भैया, सगर्भा, सजाता |
भंग | ध्वंस, नाश, क्षय, विनाश, तबाही, बरबादी |
भैंस | महिषी, कासरी, सैरिभी, लुलापा |
भंगुर | भग्नशील, क्षणिक, नाशवान, नश्वरस क्षणभंगुर |
म
मेधावी | सुधी, बुध, बुद्धिमान, प्रज्ञावान |
मुनि | व्रती, तपस्वी, साधु, तापस, योगी |
मछली | मत्स्य, मीन, शबरी, झा, मकर |
महादेव | शिव, शम्भू, पशुपति, महेश्वर, शंकर, विधुशेखर, इंदुशेखर, शशिशेखरष भूतेश, गिरीश, हर, मदनरिपु, पिनाकी, नीलकंठ, त्रिनयन, त्रिलोचन, कैलाशपति, चंद्रमौलि, रुद्र, चंद्रशेख |
मुग्ध | मोहित, आसक्त, आकृष्ट, लुब्ध, तल्लीन |
मुक्त | स्वच्छंद, स्वतंत्र, आज़ाद, छूटा, खुला |
मिजाज | प्रकृति, स्वभाव, तबीयत |
मान्य | माननीय, सम्माननीय, पूजनीय, समादरणीय, पूज्य, आदरणीय |
महीन | पतला, बारीक, झीना, सूक्ष्म |
मसौदा | प्रारुप, प्रालेख, पांडुलिपि |
मनीषी | ज्ञानी, पंडित, विद्वान, विचारक, चिंतक |
मनचाहा | इच्छित, अभीष्ट, यथेष्ठ, यथेच्छ, अभिलषित |
मंडल | घेरा, समुदाय, संघ, वर्ग, संगठन |
मंडन | श्रृंगार, सजावट, अलंकरण, रुपसज्जा, समर्थन, अनुमोदन, पुष्टीकरण |
मैना | सारिका, चित्रलोचना, सारी, कहहप्रिया, मधुरालया |
मोती | मुक्ता, मौक्तिक, सीटें, शशिप्रभा |
मूंगा | प्रवाल, विद्युत, रक्तांग, रक्तमणि |
मार्ग | रास्ता, पथ, पंथ, राह, बांट,मग |
मित्र | सहचर, संगी, साथी, दोस्त, सहृदय, सखा, वयस्क, मीत, सपक्ष |
मुख | वदन, मुंह, आनन, चेहरा |
मदिरा | सुरा, वारुणी, मद, शराब, दारू, हाला, मद्य, कादंबरी |
मूर्ख | बेवकूफ, मूढ़, अज्ञष अबोध, जड़, बुद्धिहीन |
मैला | मलिन, अस्वच्छ, अनुचित, म्लान, गंदा, अपवित्र |
मूल्य | मोल, कीमत, दाम, अर्थ |
मोर | मयूर, केकी, सारंग, नीलकंठ, कलाजी, शिव-सतु-वाहन, शिखी |
माता | मां, जननी, जन्मदायिनी, प्रसू, अंबा |
मुर्गा | कुक्कुट, तमचुर, ताम्रचूड़, ताम्रशिख, उपजाकर, अरुणशिखा |
मेंढ़क | मंडूक, दादुर, भेंट, वर्षाभू, शातूर, दर्दुर |
मृत्यु | देहावसान, स्वर्गवास, निधन, मरण, देहांत, मौत |
मट्ठा | छाछ, तक्र, गोरस |
मक्खन | नवनीत, दधिसार, लौनी, माखन |
मुक्ति | मोक्ष, निर्वाण, कैवल्य, अपवर्ड, सद्गति, परमधाम, परमपद |
य
युद्ध | रण, संग्राम, समर |
युवती | किशोरी, तरुणी, श्यामा |
यमुना | कालिंदी, अर्कजा, रवितनया, जमुना, तरणि-तनुजा, सूर्या, कृष्णा |
यम | यमराज, धर्मराज, कृतांत, शमन, सूर्यपुत्र, जीवितेश, काल |
र
राधा | वृषभानुजा, ब्रजरानी, कृष्णप्रिया, राधिका |
रोगी | अस्वस्थ, रुग्ण, बीमारी, रोगग्रस्त, व्याधिग्रस्त |
राय | मत,सम्मति, सलाह, मंत्रणा, परामर्श |
राग | अनुराग, लगाव, आसक्ति,प्रेम, मोह |
रत | लिप्त, निमग्न, अनुरक्त, लीन, तल्लीन |
रक्षा | त्राण, बचाव, हिफ़ाज़त, सुरक्षा, रखवाली |
रंक | दरिद्र, कंगाल, निर्धन, अकिंचन, धनहीन |
रावण | दशकंध, थशासन, दशशीश, दशानन, |
राम | रघुपतिष राघव, रघुवर, रमापति, दशरथनंदन, रघुवंशमणि, सीतापति |
राजा | भूपति, महीप, राव, नृप, भूमिपति, भूप, नृपति, नरेश, नरेंद्र, भूपाल, नरपति, शासक |
रमा | लक्ष्मी, श्री, कमला, विष्णुप्रिया, पद्मा, पद्मासना, हरिप्रिया, इंदिरा, क्षीरोदतनया, चंचला, लोकयात्रा, सिंधुसुता, सिंधुजा |
ल
लालसा | अभिलाषा, तृष्णा, लिप्पा, लालच, लोलुपता |
लग्न | संयुक्त, संलग्न, संबद्ध, नत्थी |
लक्ष्य | ध्येय, उद्देश्य, ठिकाना, मंजिल, निशाना |
लक्ष्मण | सौमित्र, रामानुज, शेष, लखन |
लोहा | अयस्, सार, लौह |
लहर | तरंग, ऊर्मि, वीचि |
व
वृथा | व्यर्थ, निरर्थक, बेकार, बेकायदा, निष्प्रयोजन |
विषम | असमान, बेमेल, बेजोड़, असंगत, अनमेल |
विवेचन | निरूपण, समीक्षण, जांच, मीमांसा |
वीर | शूर, पराक्रमी, बहादुर, सूरमा, योद्धा |
विवश | मजबूर, लाचार, बेबस, असहाय |
वियोग | विरह, विछोह, जुदाई, विप्रलंभ, फिराक |
विनती | प्रार्थना, निवेदन, अर्ज, गुजारिश |
विवाह | ब्याह, पाणिग्रहण, परिणय, परिणय-सूत्र-उद्वाह |
वीर्य | शुक्र, बीज, तेज, सार, जीवन |
वचन | उक्ति, कथन, वादा, प्रण, बात |
वरदान | आशिष्, वर, प्रसाद |
वर्णन | बयान, वृत्तांत, विवेचना, निरूपण |
वर्तमान | उपस्थित, विद्यमान, मौजूद, प्रस्तुत, हाज़िर |
वातावरण | वायुमंडल, पर्यावरण, परिवेश |
वादविवाद | तर्क-वितर्क, बहस, शास्त्रार्थ, वादानुवाद, मुबाहिसा |
विकट | भीषण, भयावह, घोर, खौफ़नाक, भयानक |
विकार | दोष, बुराई, बिगाड़, विकृति, खराबी |
विघ्न | रोड़ा, अड़चन, बाधा, अड़ंगा, रुकावट, व्याधात |
विनिमय | आदान-प्रदान, अदला-बदली, उलटा-पुलटा, लेन-देन |
विमल | स्वच्छ, निर्मल, साफष मलरहित, शुद्ध |
विमुग्ध | विमोहित, आसक्त, आकृष्ट, लीन, लिप्त |
वन | अरण्य, जंगल, विपिन, अटवी, दाव |
विशाल | विराट, बृहत, बड़ा |
विष | हलाहल, गरल, जहर |
वर्ष | वत्सर, साल, बर्फ, अब्द |
विष्णु | जनार्दन, चक्रपाणि, गुरुड़ध्वज, चतुर्भुज, मधुरिपु, शेषशायी, लक्ष्मीपति, नारायण, दामोदर, हरि, हृपीकेश, वनमाली, उपेंद्र |
श
शरण | आश्रय,त्राण, पनाह, संश्रय, रक्षा |
शुभ्र | धवल, शुक्ल, श्वेत, सफेद, अवदात, वृक्ष, गौर |
शेर | सिंह, मृगराज, शार्दूल, केहारि, हरि, वनराज, पंचानन, मृगेंद्र, केशी, नाहर |
शिकार | आखेट, मृगयाष अहेर |
शारदा | सरस्वती, वाणी, भारती, वाग्देवी, वीणापाणि, वाक् |
शहद | पुष्पासव, मधु, मकरंद, पुष्परस |
शेषनाग | अहीश, धरणीधर, फणीश |
शरीर | काया, कलेवर, गाते, वपु, तन, विग्रह |
शत्रु | अरि, रिपु, दुश्मन, अमित्रष क्रांति, विपक्षीय बैरी |
शिकारी | आखेटक, लुब्धकष अहेरी, व्याध, बहेलिया |
श्लाघा | प्रशंसा, सराहना, तारीफ़, बड़ाई |
शिथिल | ढीला, मंद, सुस्त, आलसी, अशक्त |
शिष्ट | सभ्य, सुसंस्कृत से सुशील, विनीत, नीतिमान् |
शून्य | खाली, रिक्त, रहितस विहीन |
शोभा | सुषमा, छटा, सौंदर्य, सुंदरता, मनोहरता |
ष
षड्यंत्र | कुचक्र, अभिसंधि, साजिश, दुरभिसंधि |
स
संकट | विपदा, आपत्ति, आफ़त, आपदा |
स्वतंत्र | स्वाधीन, स्वायत्त, आजाद, मुक्त, स्वच्छंद |
सीता | जानकी, वैदेही, जनकनंदिनी, भूमिजा, रायप्रिया |
सहेली | सखी, सहचरी, सजनी, आली |
सुरभि | सुगंध, इष्टगंध, तर्पण, सौरभ, सुवास, खुशबू |
संसार | संसृति, दुनिया, लोक, जगत्, विश्व, सृष्टि |
स्तन | कुछ, पयोधर, उरोज, वक्षोज, थन |
सोना | स्वर्ण, कनक, हिरण्य, कंचन,हाटक, हेम, जातरूप, चामीकर, सुवर्ण |
स्वर्ण | नाक, सुरलोक, देवलोक, दिवस, परमधाम, दृयुलोक, द्यौ |
सब | सर्व, समस्त, अखिल, निखिल, समग्र, सकल |
समूह | मंडली, टोली, वर्ग, दल, वृंद, समुदाय, गण, निकाय |
सांप | सर्प, व्याल, नाग, विषधर, भुजंग, अहि, पन्ना, सरीसृप, उरग |
सेना | कटक, अनी, अनीक, अनीकिनी, चमू, दल, सैन्य, वाहिनी |
समुद्र | जलधि, सिंधु, सागर, रत्नाकर, उद्धि, वारिधि, नंदीश, पारावार |
सिर | सर, शीश, शिर, मुंड, मस्तक |
सूर्य | आदित्य, दिनकर, दिनेश ष दिवाकर, भास्कर, प्रभाकर, सविता, हरिष अर्क, भानु, दिनमणि, अंशुमालीष पतंग, रवि, पूषा |
संदेह | आशंका, खटका, चिंता, अंदेशा, शक, शुबहा, संशय |
सुदंर | मनोहर, शोभन, कल, ललित, मंजुल, सुरम्य, रमणीय, रम्य, चारु, रुचिकर, सुहावना, ललाम |
संकल्प | व्रत, दृढ़निश्चय, प्रण, प्रतिज्ञा |
संकोच | हिचक, लज्जा, शर्म, लाज, झेंप |
संग्रह | संचय, संकलन, जमाव |
संतोष | तुष्टिष वृत्ति, सब्र, तोष, संतुष्टि, इत्मीनान |
संध्या | सायंकाल, दिनांत, गोधूलि, दिवावसान, निशारंभ, दिवसावसान |
संभ्रांत | सम्मानित, प्रतिष्ठित, भद्र |
संयोग | मेल, लगाव, संगष मिलाप, संबंध, संगम |
संलग्न | संयुक्त, संबद्ध, नत्थी, अनुबद्ध |
संस्थापक | मूलकर्ताष प्रवर्तक, संचालक |
सद्श | समान, तुल्य, बराबर, समय, अनुरूप |
सलाह | सम्मति, परामर्श, मशविरा, राय, मंत्रणा |
सन्नद्ध | उद्यत, तत्पर, तैयार, प्रस्तुत, कटिबद्ध |
ह
ह्रास | क्षय, घटाव, गिरावट, न्यूनता, कमी |
होड़ | मुकाबला, प्रतिस्पर्धा, स्पर्धा, प्रतियोगिता |
हेतु | उद्देश्य, आशय, मतलब |
हितैषी | शुभेच्छु, हितचिंतक, मंगलाकांक्षी, शुभचिंतक, शुभकामी |
हठ | अड़, जिद, टेक, दुराग्रह |
हानि | नुकसान, अनिष्ट से अपकारष अहित, बुरा |
हाथ | हस्त, कर, पाणि, बाहु,भुजा |
हिमालय | हिमगिरी, हिमाद्रि, हिमवान, पर्वतराज, नगराज |
हंस | मराल, चक्रांग, कलहंस, सूर्य, आत्मा,मानसौक |
हनुमान | पवनसुत, अंजनिपुत्र, महावीर, कपीश, अंजनेय, वज्रांग, बजरंग बली |
हाथी | गज, कुंजर, हस्ती, मतंग, करी, नागष दंपती, द्विज, वितुंड, सिंधुर, कुंभी, गयंद |
हरिण | मृग, कुरंग, सारंग, चमरीष कृष्णसार |